Po opublikowaniu moich wspomnień o ul. Młynarskiej, Wolskiej, Lesznie Świerczewskiego i Solidarności napisał do mnie mój szkolny kolega Mirek. Razem chodziliśmy do Liceum przy  ul. Smoczej 6. Jego list załączam w całości:

Jadziu,

Wywołany przez Ciebie na blogu temat Leszno i okolice nastroił mnie wspomnieniowo. Kiedy spytano starszą panią, co jej się podobało w komunizmie, odpowiedziała „to, że byłam młoda”. Ja też tak sobie myślę, że gdyby mnie ktoś spytał, dlaczego kocham Muranów, powiedziałbym „to dzielnica mojej młodości”. To oczywiście najprawdziwsza prawda, ale nie cała. Nie ma obowiązku miłowania dzielnicy młodości. Gdy się zastanawiam po latach, co mi tak się podobało na tym Muranowie, to odpowiedź narzuca się sama – genius loci tego miejsca, ten specyficzny klimat związany, np. z jego skalą, tam wszystko było w zasięgu ręki: szkoła, kościół, sklep, czytelnia, biblioteka, księgarnia, koledzy, podwórka, na których latem grało się w piłkę, a zimą jeździło na łyżwach. Z tą skalą Muranowa wiąże się bardzo ważny fakt, a mianowicie wysokość domów mieszkalnych, na ogół były to domy czteropiętrowe lub niewiele wyższe. Domy te miały podwórka, na których bawiły się dzieci i dokazywała młodzież. Ta skala osiedla to pierwsza refleksja kogoś, kto od czterdziestu lat mieszka w osiedlu molochu, pełnym wysokościowców, z przestrzeniami zamiast podwórek, z jakąś dziwną pustką zamiast atmosfery integrującej mieszkańców. I tu kolejna specyfika Muranowa: więzi sąsiedzkie czy szerzej, jak mówią socjologowie więzi społeczne. W tych stosunkowo niewielkich domach, piszę to z perspektywy ulicy Nowolipki, na której mieszkałem przez lat dwadzieścia, wszyscy się znali, rozmawiali ze sobą, pomagali, jak było potrzeba, a do najbliższych sąsiadów zwracało się ciociu i wujku. I znów porównanie, mieszkam w wielkim bloku od czterdziestu lat i nie mam pojęcia, kto mieszka obok. Nigdy nie byłem u nikogo „z wizytą” i nawet nie czuję się z tego powodu nieszczęśliwy. Czasami się zastanawiam, odwiedzając mamę na Muranowie, czy to moje dobre samopoczucie nie wynika z układu przestrzennego, całej tej urbanistyki osiedla, które tworzy zwartą część miasta zamiast rozrzuconych, niemających niczego wspólnego bloków. Czy to nie zwarte kwartały dzielnic stanowią ten urok Odessy, Lwowa, Krakowa, Pragi, Wiednia, Budapesztu, Lubliany? Chociaż ten cały komunizm nie był specjalnie ludzki, szczególnie dla tych, którzy nie wykazywali dość entuzjazmu, to Muranów był, jak mi się wydaje skrojony „na ludzką skalę”. Zresztą to socrealistyczne budownictwo ma swoją estetykę i było kiedyś symbolem przyzwoicie wykonanej pracy, co i dziś widać na wyremontowanym MDM-ie. Byłem niedawno w Nowej Hucie i mogłem podziwiać zwartość i logikę przestrzenną tej dzielnicy – robi wrażenie. Zresztą cały rozmach tego budownictwa i organizację przestrzeni najlepiej widać w Mińsku Białoruskim. Wracając do mojego Muranowa sprzed lat, to moją najbliższą przestrzeń tworzyły ulice Nowolipki, Nowolipie, Smocza, Dzielna, Żelazna, Świerczewskiego. Na Nowolipkach mieszkałem przy kościele św. Augustyna pod numerem dwudziestym drugim. Najbardziej utkwił mi w pamięci tzw. „cud na Nowolipkach”. Któregoś wieczoru sąsiadka, czyli ciocia, przyniosła sensacyjną wiadomość, że wieża kościoła się świeci i widać Matkę Boską. Rzuciliśmy się na balkon, rzeczywiście wieża się świeciła, a przy odrobinie wyobraźni można było dostrzec nawet i Matkę Boską. Wkrótce wieść o cudzie obiegła Warszawę, a potem i całą Polskę, i zaczęły się pielgrzymki, modły, śpiewy. W pewnym momencie przestało to być zabawne, gdyż tłumy blokowały wieczorem dostęp do domu. Po jakimś czasie tzw. milicja obywatelska próbowała jakoś to opanować, zamknęli ulicę, pamiętam, że ciągle musiałem pokazywać legitymację szkolną, żeby dostać się do domu. Podobno skorzystali na cudzie kieszonkowcy, a jakiś pijak mamrotał „nie ma cudów, to musi być cud”. Po jakimś czasie więżę pomalowano czarną farbą i cud się zakończył ku zmartwieniu kieszonkowców i uldze mieszkańców. Przed wojną Nowolipki rozsławiła Pola Gojawiczyńska, swoją książką „Dziewczęta z Nowolipek” po wojnie cud. Teren wokół kościoła był dobrym miejscem zabaw, jak również idealnym miejscem do strzelania z klucza. Na Nowolipie biegałem przez rok do drugiej klasy podstawówki, gdyż nasza szkoła, późniejszy nasz Traugutt, była jeszcze w budowie i do nowej szkoły na Smoczą poszedłem do trzeciej klasy podstawówki i „wyszedłem” po maturze. Kierownikiem szkoły na Nowolipiu był pan Sergiusz Miecielica, który potem uczył jęz. rosyjskiego na Smoczej. Miejscem, które często odwiedzałem była księgarnia na rogu wtedy Marchlewskiego i Świerczewskiego, była duża, dobrze zaopatrzona i kupowałem tam również książki naukowe. Kupiłem tam kiedyś dla tzw. jaj kilkanaście tomów dzieł Stalina, bodaj po złotówce za tom. Dziś to ozdoba kolekcji kiczu razem z Czapajewem i Rasskazami o Leninie. Zresztą „klasycy” byli w tamtych czasach w obfitości w każdej księgarni. Kolejne „kultowe” miejsce to biblioteka i czytelnia na rogu Świerczewskiego i Żelaznej. Od Nowolipia schodziło się schodami z kwadratową fontanną i czterema żabkami na każdym rogu fontanny. Dwie z tych Żabek są w minimarkecie na miejscu fontanny, co z pozostałymi dwoma – nie wiadomo. Kończę, bo można by tak pisać i pisać. Chyba jest racja w stwierdzeniu, że stara miłość nie rdzewieje. Moja miłość do Muranowa trwa.

Pozdrowienia

Mirek”

PS. Podobno jest jakieś Towarzystwo Miłośników Muranowa założone przez rodowitą krakowiankę.

Co więcej można dowiedzieć się o ulicy Nowolipki?  Powstała ona w roku, 1624 jako droga biegnąca od ulicy Nalewek –obecnie Bohaterów Getta, na gruntach posiadłości brygidek zwanych wówczas Nowe Lipie. Ponieważ powstała, jako droga narolna, była słabo zabudowana, a jeżeli to domy były drewniane, zaś otaczały je ogrody i nieoficjalnie nazywano ją Ogrodniki. Nazwa Nowolipki została oficjalnie zatwierdzona w roku 1770, wtedy Nowolipki zostały uregulowane i przedłużono je aż do ul. Wolność. W roku 1770 u zbiegu ulic znajdował się magazyn karowy, czyli remiza wozów wywożących nieczystości projektu St. Zawadzkiego lub Jakuba Fontany. Na ul. Nowolipie 7 pobudowany pałac Konstancji Hilzenowej – żony wojewody mińskiego Jana Augustyna Hylzena, a po roku 1784 wzniesiono też pałacyk Jana Poltza- późniejszym właścicielem został Stanisław Sołtyk. W okresie Królestwa Kongresowego początkowy odcinek ul. Nowolipie uzyskał reprezentacyjny charakter późno klasycystyczny, magazyn karowy przebudowano na koszary Gwardii Artylerii Konnej, a po roku 1795 pałac Hilzenów przeszedł na własność ministra spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego Tadeusza Mostowskiego. Rok 1824 to kolejna przebudowa Pałacu Mostowskiego przez Antonio Corazziego (posiada on w Warszawie swoją ulicę, która mieści się na tyłach srebrnego wieżowca łącząc go z ul. Bielańską).Pałac Mostowskiego został przebudowany na siedzibę Komisji Spraw Wewnętrznych i Duchowych. W roku 1835 na terenie dawnego magazynu karowego i koszar Gwardii Artylerii Konnej znajdował się IV Oddział Straży Ogniowej. W roku 1840-43 pod numerem 11/15 powstał gmach II Gimnazjum Miejskiego mieszczący też Instytut Szlachecki (przeniesiony później na ul. Wiejską). Pałacyk Sołtyka mieścił w tym czasie Dyrekcję Ubezpieczeń i Oszczędności, później mieścił się tam meczet (po roku 1860), a w 1868 r wydawnictwo i drukarnię Józefa Ungra z redakcjami takich tytułów jak Tygodnik Ilustrowany i Wędrowiec. O ile o Wędrowcu nie znalazłam jeszcze fascynujących informacji, to Tygodnik Ilustrowany jest ze wszech miar wart opisania, gdyż publikowali w nim swoja twórczość tacy autorzy jak: Henryk Sienkiewicz, Maria Konopnicka, Władysław Reymont, że wymienię tylko tych najsławniejszych, zaś redaktorem naczelnym był Wojciech Grochowski, późniejszy założyciel pierwszego w Warszawie Technikum – Kolejowego mającego swoją siedzibę w tym samym miejscu do dnia dzisiejszego (najpierw ul. Very Kostrzewy, obecnie Bohaterów Warszawy). Wojciechowi Grochowskiemu z racji Jego zasług dla Warszawy należy się oddzielny wpis, który zostanie przeze mnie przygotowany po zebraniu większej ilości materiałów.

W 1860 r pojawiły się na ul. Nowolipki latarnie gazowe, zaś w 1863 roku przedłużono ul. Karmelicką do ul. Nowolipki. W latach późniejszych powstało wiele kamienic, ale miały one przeznaczenie raczej spekulacyjne a wygląd tandetny. Domy stawiane przy ul. Nowolipki miały wygląd lepszy, ale mieszkania za fasadami tych domów były w dalszym ciągu ciasne i małe zasiedlone głównie przez uboga ludność żydowską.  Dopiero na przełomie wieków XIX i XX zaczęto budować kamienice w stylu neogotyckim, które wybijały się swoja urodą ponad przeciętność. I tak u zbiegu ul. Smoczej 51 powstała taka kamienica dla Eugeniusza Torzewskiego z fasadą z czerwonej cegły z narożną wieżyczką nakryta hełmem. Podobne kamienice mieściły się pod numerami 41 i 43, które oprócz ornamentyki późnobarokowej posiadały znaczne partie obłożone licową cegłą, w kolorach białym i żółtym.

Tyle dzisiaj o ul. Nowolipki, o kościele Św. Augustyna i cudach na Nowolipkach napiszę w kolejnym poście.

Życzę wszystkim dobrego kolejnego wakacyjnego tygodnia ze znacznie lepszą pogodą

Wasza Jadwiga

To było w 1945 roku, w Bleckenstedt w Niemczech, niedaleko, bo 6 km od wielkich zakładów Herman Goering Werke produkujących broń i amunicję dla Niemiec podczas II wojny światowej. Dziś ta sama fabryka nazywa się Zakłady Hutte Werke w Salzgitter, a Bleckenstedt jest częścią Salzgitter. Ówczesna  miejscowość Bleckenstedt  leżała nad kanałem Osnabruck-Hannover łączącym rzekę Elbę, Hamburg z morzem Północnym ale także przez Postdam z Berlinem. Kanał  i zakłady w dniu moich narodzin były piekielnie ostrzeliwane przez wojska alianckie, gdyż właśnie przetaczał się front. Wszyscy znajdowali się w betonowym schronie z wyjątkiem matki, ojca i niemieckiej akuszerki (pomagającej przy porodzie), którzy byli w domu. Bombardowanie trwało nieprzerwanie ponad dwadzieścia godzin, także można powiedzieć, że bombowo i bez komplikacji przyszłam na świat w ciągu niespełna kilku godzin.

Biorąc pod uwagę okoliczności moje życie od urodzenia zapowiadało się ciekawie. Ojciec, warszawianin z krwi i kości, w wieku ukończonych 14 lat a matka, z wsi kieleckiej, w wieku niespełna 16 lat byli wywiezieni do Niemiec na przymusowe roboty – w sumie spędzili w Niemczech każde po 65 miesięcy. Po wojnie nasza rodzina miała papiery wyrobione do Kanady (po zakończeniu wojny ojciec był zatrudniony w Niemczech w UNNRA jako kierowca). Jednak koniec końców postanowili wrócić do Polski, co nastąpiło w roku 1947. Tato pracował jako kierowca w firmie transportowej, matka zajmowała się mną, a następnie bratem Zbyszkiem ur. w  1948 roku. Mieszkaliśmy na Woli na ul. Wolskiej 42 – dziś dom nie istnieje – naprzeciwko zakładów Fotonu, stąd  moje dwie szkoły podstawowe – jedna TPD na Żytniej 40 i druga SP nr 220 przy ulicy Elektoralnej (dziś mieści się tam szkoła dla dzieci specjalnych) po przeprowadzeniu na ul. Świerczewskiego przy obecnym kinie Femina.

I tak mogłaby się ta opowieść snuć poprzez szkoły, które ukończyłam i które chciałam ukończyć, a nie ukończyłam i opowiadałabym tak te moje sześćdziesiąt pięć lat, tylko po co?

Przecież pisanie tego bloga to jest nic innego, jak powracanie do przeszłości, do wspomnień szkolnych, a także do studiów, pracy, to pisanie historii życia oraz opisywanie czasów, w których przyszło nam żyć.

Dlatego to opowiadanie doprowadzę do etapu zakończenia nauki w Liceum im Romualda Traugutta przy ul. Smoczej 6, gdzie zdawałam egzamin maturalny. Wychowawcą naszej klasy był rewelacyjny pedagog Bogumił Pałasz, z wykształcenia historyk, dzięki któremu nasza gromada 32 osób, czyli cała klasa, zdała maturę i wszyscy dostaliśmy się na studia, jak jeden mąż! Mało tego, wszyscy te studia ukończyli. Najwięcej, bo siedem osób ukończyło  Politechnikę Warszawską, trzy Akademie Medyczną, Akademię Sztuk pięknych, pozostali Uniwersytet Warszawski, Wydział Weterynarii SGGW, no i ja jako jedyna Akademię Wychowania Fizycznego jako trener II klasy w judo (czarny pas 3 Dan – Sandan). Mamy kontakt z koleżankami i kolegami z liceum, nawiązaliśmy go dwa lata temu dzięki portalowi Nasza-klasa.pl, a ja byłam moderatorem mojej klasy – mojego rocznika.

Podczas wymiany korespondencji Mirek Markuszewski przesłał nam wycinek z tygodnika Polityka z dnia 1.10.1977 r. z artykułem, który napisał w sprawie idiotycznych przenosin  naszej szkoły ze Smoczej na Miłą. „…Kto tę szkołę przenosił i po jaką cholerę niestety nie pamiętam, ale z daty opublikowania mojego listu wynika, że było to ponad trzydzieści lat  temu i pewnie całe pokolenia, które kończyły szkołę na Miłej nie miały pojęcia, że był kiedyś porządny Traugutt na Smoczej.

A oto treść listu Mirka:

EKSPERYMENTY I EMOCJE

„O roli eksperymentu w szkolnictwie nie trzeba nikogo przekonywać, jednakże stwierdzam z ubolewaniem, że przeszedł bez echa przeprowadzony niedawno eksperyment polegający na zamianie lokali kilku warszawskich szkół. I tak Liceum Plastyczne zostało przeniesione do lokalu liceum Traugutta na Smoczej, a „Traugutt” zajął lokal szkoły na Miłej. Dokąd przeniosła się szkoła z Miłej chwilowo nie wiem, ale wierzę że to nie koniec eksperymentu. Można przecież „Żmichowską” przenieść do „Reytana”, który z powodzeniem może zająć lokal „Batorego”, gdy ten znajdzie miejsce u „Czackiego”. Poza tym, gdyby eksperyment powiódł się w szkolnictwie można spróbować przenieść FSO do huty „Warszawa”, a tę ostatnią wyprowadzić, kto wie, może nawet poza granice Warszawy. Do „Traugutta” na Smoczą lubiłem wpadać, była to moja „kochana stara buda”, w której spędziłem ważny fragment mojego życia i gdzie znałem każdy kąt od piwnicy po strych. Koło szkoły na Miłej przejeżdżałem kilkakrotnie tramwajem, nie jest to jednak moja szkoła i nie ciągnie mnie tam.
Mirosław Markuszewski”.

I jeszcze jedno wspomnienie tego samego autora , pod którym podpisuję się obydwiema rękami:

„…W miarę jak zbliża się termin naszego klasowego spotkania coraz więcej myślę o szkole, o klasie, o nauczycielach. Z perspektywy czasu widzi się wszystko w jaśniejszych barwach, ale zawsze miałem wrażenie, że chodziłem do dobrej szkoły. Dużo zawdzięczam nauczycielom, szczególnie tym, którzy uczyli interesujących mnie przedmiotów, a także naszemu wychowawcy, który w jakimś stopniu ukształtował moje życie. Jednakże najważniejszą rzeczą, z której zdałem sobie sprawę jest to, że po czterdziestu pięciu latach od matury czuję taką samą więź z koleżankami i kolegami z klasy, jak w dniu matury. Musieliśmy być bardzo zgraną i zintegrowaną klasą, jeśli po tylu latach odnosimy się do siebie z taką życzliwością, ciekawością indywidualnych losów i brakiem konfliktów. Zastanawiam się, ile pamiętam i jak postrzegam klasę po tylu latach. Mam pewne wrażenia i spostrzeżenia, którymi chciałbym się podzielić. Ciekaw jestem jak dalece są zgodne lub niezgodne z ówczesną rzeczywistością.

Kiedy przesuwają mi się przed oczami różne obrazy z naszego życia klasowego, to mam wrażenie, że środowisko męskie i żeńskie w klasie było jakby od siebie trochę oddzielone. Dziewczyny były miłe i sympatyczne, ale miały swoje sprawy, trzymały się razem i było mało punktów stycznych między tymi środowiskami, chociaż był wyjątek. Kiedy Jadzia (czyli ja) była z nami w klasie, to miałem wrażenie, jakby wszędzie jej było pełno, jakby zawsze się koło niej coś działo. Zawsze była w centrum, było ją widać i słychać nawet kiedy nie grała na trąbie (grałam na trąbce w zespole jazzowym, dużo i chętnie, szczególnie na różnego rodzaju akademiach, rocznicach z okazji, ku czci, że i ponieważ, a utworem popisowym był Mały Kwiat „Petit fleur”). Na drugim biegunie Iwona – poważna, tajemnicza, nieprzystępna. Z mojego rzędu, pod oknem, Małgosia Bodnar – zawsze z czarującym, ba, zniewalającym uśmiechem, ale rzadko się odzywająca. Podobnie Marysia Tomaszewicz. Druga Małgosia – Kuźniarska – przeciwnie, zawsze ruchliwa, żelazna dyskutantka na wszystkich lekcjach. Basia Zawadzka, cicha, spokojna. Kiedy była pytana przez nauczyciela, robiła zdziwioną minę, jakby mówiła „przecież to wszystko oczywiste”. Ela Janiszewska – nasza klasowa plastyczka i dekoratorka. Żyła we własnym świecie plastyki, w aurze osoby uzdolnionej, szczególnie kiedy wygrała konkurs na plakat związany z rocznicą Powstania Styczniowego. Krysia Brzezińska – zatroskana, zaangażowana, pomocna, zawsze na miejscu, kiedy trzeba było kogoś wspomóc czy pocieszyć. Ewa Siekierska – bardzo rzeczowa i konkretna. Basia Downarowicz – robiła swoje, szkoła była jakby obok niej. Ania Skibniewska – albo się czemuś dziwiła albo coś krytykowała, coś jej w tym szkolnym życiu nie pasowało. Wreszcie klasowe „kumy” – Ala, Wanda, Zocha, Jola, Krysia – zawsze razem, zawsze w swoim towarzystwie, zawsze rozmawiające o swoich sprawach.

Kiedy wspominam kolegów, to jakoś dziwnie układają mi się w głowie trójkami. Pierwsza trójka to klasowi intelektualiści – Andrzej, Krzysztof i Marian. Andrzej, zwany przeze mnie pieszczotliwie Jędrusiem, to wyjątkowa postać. Tęga głowa, ale niespecjalnie tęga postura, stąd te żarty z omijaniem Zielińskiego, żeby czegoś nie połamał. Z drugiej strony zawsze miał swoje odrębne zdanie. Jak wszyscy mówili A, to Jędruś mówił B, ale robił to z takim wdziękiem, że nikomu to nie przeszkadzało. Krzysztof to był taki klasowy sceptyk i racjonalista, u niego wszystko musiało być oparte na rozumie i logice. Dużo nie mówił, ale jak coś powiedział, to od razu sprowadzał dyskusję na ziemię. Pałasz zawsze mówił, że Krzysztof to kandydat na naukowca i sprawdziło się (w roku 2009 został profesorem). Marian to był człowiek renesansowy, znał się chyba na wszystkim. Pasjonat historii, ale równie łatwo mógł też rozprawiać na przykład o fotografii. Zdaje się, że większość zdjęć ze szkoły, które mamy, zawdzięczamy Marianowi. Druga trójka to klasowe „zgrywusy”: Marek Łosakiewicz, Paweł Pałys i Zbyszek Wiśniewski. Mieli poczucie humoru i dużo energii, dzięki czemu w klasie było wesoło i nie można się było nudzić. Z drugiej strony można było odnieść wrażenie, że szkoła im specjalnie nie „leży” i najchętniej chodziliby do niej rzadziej. Spokojni, dobrzy koledzy ze środkowego rzędu to Jurek, Waldek i Kazio, a  przy ścianie Marek Gieruś, Wojtek Jóźwik i Mirek Kucharczyk. Mirek zadziwił wszystkich w maturalnej klasie, kiedy okazało się, że nikt tak nie potrafi tańczyć twista jak on. Trzech kolegów, którzy byli dla mnie trochę tajemniczy to Jarek, Józek i Heniek, jakoś najmniej ich w szkole poznałem. Wreszcie Staś Działa, Zbyszek Kaczmarczyk i Edzio Lilien. Staszek przez trzy lata to był taki Sfinks, robił wrażenie, że musi chodzić do szkoły, więc chodził, ale bez entuzjazmu, dopiero w maturalnej klasie włączył się do dyskusji klasowych i okazało się, że bardzo mądrze mówi. Zbyszek podobnie, z tym, że w maturalnej klasie zainteresował się na poważnie muzyką, co potem zaowocowało graniem w zespole, a dzięki muzyce lepiej się poznaliśmy. Edzio Lilien był jakby trochę zagubiony, wyjątkowo inteligentny, marnował się w szkole, był jakby „oczko wyżej” trochę z innego świata, miał olbrzymią wiedzę, większą niż potrzebna w szkole i ta szkoła go trochę uwierała, jak przyciasny gorset. Miał specyficzne, trochę sarkastyczne poczucie humoru. No i wreszcie ja. Jak siebie widzę? Chyba też byłem spokojny, specjalnie się nie wyróżniałem, poza tym, że grałem na akademiach „ku czci” i  przez to miałem wkład „w budowę”. Działałem w samorządzie, chciałem dobrze, chociaż nie zawsze jest tak, jak się chce. Mam nadzieję, że też jestem postrzegany po latach jako dobry kolega….”.

Takie wspomnienie otrzymałam od Mirka Markuszewskiego – przewodniczącego naszej klasy, którą to funkcję do dziś piastuje. Nawet wtedy, gdy organizujemy swoje półroczne spotkania. Mirek decyduje o wszystkim, po rozpatrzeniu stosownych za i przeciw, my go szanujemy i zawsze podkreślamy, że nikt go z funkcji przewodniczącego dotychczas nie odwołał. W spotkaniach uczestniczy nasz wychowawca Bogumił Pałasz. W tym roku, gdzieś w maju, organizujemy kolejne spotkanie z okazji wiosny. Bo przecież wszyscy maja nadzieję, że wiosna w końcu nadejdzie, no może również nadjechać, ale bez śniegu i mrozu.

I tym optymistycznym akcentem kończę jedno ze wspomnień.

Serdeczności
Wasza Jadwiga