Andrzej Szalewicz

Warszawskie Towarzystwo Genealogiczne obchodzi dwudziestopięciolecie swojego istnienia. Ośmiu genealogów w 1993 r. zafascynowanych historią własnych rodów założyło organizację, która miała stanowić wsparcie dla wszystkich pasjonatów genealogii.

Jednym z takich pasjonatów jest mój mąż Andrzej Szalewicz, który nie tylko napisał książkę Rodopis Szalewiczów- Czy wszyscy pochodzimy od jednego przodka.  Z okazji jubileuszu przygotował  również interesujący artykuł do Querendy – Biuletynu WTG. Jestem przekonana, że dla wielu z was artykuł może będzie interesujący,  dlatego postanowiłam go opublikować.

Wykorzystanie genetyki populacyjnej w badaniach genealogicznych

Po śmierci ojca w połowie lat 90 postanowiłem spisać zapamiętane fakty opowiadane w czasie spotkań rodzinnych przy stole wigilijnym w okresie mego dzieciństwa. Opowieści skonfrontowałem z dokumentami i albumami, które zostały po dziadkach i rodzicach. Zacząłem odwiedzać archiwa historyczne Wilna, Mińska, Petersburga AGAD w Warszawie. W rezultacie tych poszukiwań ustaliłem, że rodzina mieszkała od XVI do XX wieku w powiecie lidzkim na Wileńszczyźnie, na terenach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W XIX wieku była to rodzina średniozamożna, choć jej przedstawiciele pełnili funkcje w urzędach grodzkich i ziemskich: namiestników, starostów, rotmistrzów, chorążych, sędziów, rejentów czy komorników komorników. Wcześniej byli elektorami królów polskich: Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Stanisława Leszczyńskiego. Na podstawie uzyskanych danych można było opracować drzewo genealogiczne, któremu formę artystyczną nadał Tomasz Stejfert.

Drzewo genealogiczne litewskiej linii Rodziny Szalewiczów począwszy od Kaspra Szala ok.1530

Poszukiwania archiwalne trwały ponad 10 lat, w międzyczasie poznałem przedstawicieli siedmiu  rodzin noszących to samo nazwisko Szalewicz. Początkowo wydawało się, że jest tylko kwestią czasu i pracy połączenie wszystkich drzew w jedno, ale w sześciu liniach utykaliśmy w połowie XIX wieku, a w linii Krzeszowskiej w połowie XVIII wieku. Wtedy po raz pierwszy wykorzystaliśmy możliwości genetyki w badaniach genealogicznych. Poprosiliśmy męskich przedstawicieli wszystkich rodzin o umożliwienie przeprowadzenia prostego testu (ślina z policzka). W efekcie okazało się, że siedmiu Szalewiczów linii Litewskiej miało jednakowy profil genetyczny, a pozostałe wyniki bardzo się różniły co wykluczało ich wzajemne pokrewieństwo w linii męskiej.
W swojej książce „Rodopis Szalewiczów” opisałem w rozdziale „Zastosowanie genetyki w badaniach genealogicznych” wiedzę z lat 2005-2006. Dzisiaj wiemy, że mężczyźni linii Litewskiej należą do haplogrupy N1c, przedstawiciele 6 rodzin do haplogrupy R, a jedna linia to haplogrupa I.
W wyżej wymienionej książce wiele miejsca poświęciłem na przedstawianie hipotez w jaki sposób rodzina Kaspra Szala mogła osiedlić miedzy Kownem a Trokami w XV w.

Również i w tym przypadku okazała się przydatna wiedza z zakresu genetyki populacyjnej (migracje naszych przodków). Skoro przedstawiciele haplogrupy N1c przybyli na tereny wschodniego pobrzeża Bałtyku przed 3000 lat, to moi przodkowie są zaliczani do Bałtów Wschodnich. Myślę, że bliżej Szalewiczom do ludów Północy, takich jak Bałtowie, Jaćwingowie, potomków plemion ugro-fińskicj. Dzisiaj wiemy, że 78 % Lapończyków, 67% Finów i ponad 40% Litwinów ma tą samą haplogrupę co ja.

Drzewo filogeniczne

Rys. 2 Drzewo filogenetyczne (ewolucyjne) haplogrupy N1c – czarny prostokąt miejsce drzewa Kaspra Szala od

ok. 1530 r.

Analizując drzewo filogenetyczne haplogrupy N1c możemy stwierdzić, że przodkowie
Giedymina, Jagiełły, Czartoryskich, Sanguszków, Sapiehów, Giedroyciów, Mickiewiczów itd.
– pochodzili z tamtych terenów i okresu. Z badań Y- DNA wynika, że mieliśmy tego samego przodka 2700 lat temu na poziomie mutacji N-M2783. W roku 2016 dowiedziałem się, że mam wspólnego przodka na poziomie mutacji N-M6921 z Markiem Radville mieszkającym w USA. Ten przodek żył na tamtych terenach 1450 lat temu. Mark Radville jest potomkiem rodziny Radziwiłowiczów z Litwy, której protoplastą był Radwiłło Buywidaytia urodzony około 1480 roku v Bukaciai k/ Możejek.

Dzięki badaniom Y-DNA można odnaleźć osoby ze mną spokrewnione, a żyjące w tamtym czasie. Te nazwiska mogłyby nas poprowadzić w jeszcze wcześniejsze czasy, niż znani na tę chwilę Budwiłło czy Kasper Szal. Jednak by zdobyć tę wiedzę konieczne było włączenie naszych wyników – profili genetycznych do ogólnoświatowej bazy danych  dlatego badania zdecydowałem się wykonać w Stanach Zjednoczonych. W latach 2011-2017 nastąpił bardzo szybki rozwój możliwości  genetyki populacyjnej,  przyczyniło się to do znacznie precyzyjnego określania czasu i miejsca występowania konkretnych mutacji ( czyli przodków u których je stwierdzono) przy stale powiększającej się bazie statystycznej. Stało się to możliwe z chwilą wprowadzenia do powszechnego użytku w badaniach genetycznych SNP (Single Nucleotide Polymorphism – czyli polimeraza pojedynczego nukleotydu). Powyżej na na rys.2 zaznaczyłem na drzewie filogenetycznym haplogrupy N1c miejsce, w którym w przyszłości znajdzie się drzewo genealogiczne Szalewiczów.

Obecnie moje poszukiwania genealogiczne koncentrują się na dwóch zagadnieniach. Bacznie obserwuję niezwykle dynamiczny rozwój bazy statystycznej badań genetycznych z nadzieją, że w którymś momencie pozwoli to na zdobycie wiedzy o przodkach Kaspra Szala. Drugi kierunek to pogłębienie wiedzy o linii matczynej mama (z d. Kozłowska)babcia (z d. Stelmach), prababcia ( z d. Halik), praprababcia (z d. Sławkowska). Wydaje mi się, że znacznie trudniej przedstawić drzewa mtDNA, praktycznie nie znam tego typu opracowań poza królewskimi czy arystokratycznymi.

Szukając żeńskich przodków mojej Mamy poznałem drzewa genealogiczne Halików, Kozłowskich, Lipskich, Liro, Millerów, Raczyńskich, Skłodowskich. dzięki tej wiedzy mogę bez trudu udowodnić powinowactwo z Maria Curie-Skłodowską, Mieczysławem Sędzimirem „Tonym” Halikiem czy Janem Lechoniem.
Na zakończenie moim marzeniem jest dalsza „podróż” wstecz w czasie. Skoro mnie udało się dojść do Kaspra Szala urodzonego około roku 1530, to na pewno są szanse wyjaśnienia skąd i kiedy opisywane rodziny wzięły nazwisko i swoje początki.

Zacytuję Państwu list, który przesłała mi Aldona Kraus.

Dziękuję Aldono,
Twoja Jawdwiga

Jestem pod wielkim wrażeniem napisanego przez Andrzeja Rodopisu Szalewiczów.  Dzieje tego  pięćsetletniego rodu znalazłam wczoraj pod swoją choinką.  Niespodzianka była zupełna. O istnieniu tej książki, wydanej przed rokiem, nic a nic  nie wiedziałam. Boże Narodzenie mamy już za sobą. Popatrz, jest niedziela 17 stycznia  2010 roku. Rano byliśmy w Kościele Środowisk Twórczych na Mszy Świętej za Ks. Jana Twardowskiego,w wigilię czwartej rocznicy Jego śmierci. Potem, niestety jeszcze w jednym kapciu, a w drugim bucie  – czyli ja, tak po twardowsku Ostry Dyżur Poetycki w Teatrze Narodowym. Uczta dla ducha. Na niej dużo Herberta i Twardowskiego, Szymborskiej i cudowne pogody, pogody,  pogody Iwaszkiewicza oraz same aktorskie tuzy.

Późnym popołudniem bal Gabrysi i Stasia w Domu Kultury w Wesołej. O tańcach w moim wykonaniu nie było mowy, choć chciałaby dusza do raju (inne babcie tańczyły). Ja byłam fotoreporterem.

Wieczorem okulistyczna robota, z zadrapanym okiem sąsiada – czyli  tak, jak powinno być i TAKI  PREZENT, i to, wszystko – 17 stycznia. Znamienna data – dziś  i wczoraj. Radości dzisiejsze  i  zamyślenie  nad tamtym 17 stycznia 1945 roku, o którym zawsze myśli się ze smutkiem.

„Wyzwolenie” Warszawy. Lata całe przypominane jako wyzwolenie,  a nie początek  kolejnej okupacji. Wtedy był tak samo jak dziś, i śnieg, i mróz. W ostrzelanym Aninie na długo przed 17 stycznia  stacjonowały radzieckie wojska, które weszły najpierw do  lewobrzeżnej  Warszawy niszczonej przez uciekających Niemców. Warszawa  prawobrzeżna,  po Powstaniu zrównana z ziemią,  nie istniała. Były groby i ruiny.

Ja miałam wtedy zaledwie siedemdziesiąt jeden dni, a mateńka moja, warszawianka z dziada – pradziada, za kilka dni, po tym niby wyzwoleniu, zostawiając mnie w Konstancinie pod opieką cioci Heli – szarytki (mogła to zrobić, bo po okrutnych przeżyciach nie miała pokarmu i karmiono mnie marchwianką), dążyła  czym się dało i dojechała do Ruin Miasta. Przeszła piechotą po zamarzniętej Wiśle na Gocław, na Murmańską, do naszego domu. Stał, nawet nie tak bardzo  poraniony kulami. Stacjonował w nim radziecki lekarz. I mieszkało wojsko. Nie znalazła  nigdzie żadnej wieści ani od matki, ani od męża, ani od reszty rodziny, jedynie zawiadomiła sąsiadów, że żyjemy. Jak opowiadała: Groza  i ból opanowały moje serce. Do domu szłam zastygła niczym Niobe, patrząc na to, co zostało z Ukochanego Miasta. Powrót do Konstancina był jeszcze straszniejszy. Ja,  która zawsze kamieniałam w chwilach złych, teraz płakałam bez przerwy. Płacz osłabiał mnie tak strasznie, odbierał chęć do życia, a trzeba było żyć. Czekałaś taka maleńka, czekał Rysio, mój osiemnaście lat młodszy ode mnie  brat, ukochana praca lekarza i mimo łez –  nadzieja, że rodzina odnajdzie się i Warszawa powstanie z ruin…

Boże! Jak mateńka, tak zawsze delikatna szła przez ruiny i po lodzie Wisły?  

Jadziu! Bardzo cieszę się tym prezentem,  który smakowałam pół nocy. Zapoznałam się zaledwie ze wstępem, obejrzałam wszystkie zdjęcia i oczywiście przeczytałam o jednym z czterech braci  – Stanisławie, synu Adolfa Szalewicza  z IX pokolenia  rodu, zamordowanym  w masakrze wawerskiej.

Za podarek serdecznie  dziękuję. Będę smakować go z radością długo, długo.

Twoje żeberka znalezione obok ksiązki pod choinką posmakujemy z Rodziną dopiero dziś. Chcieliśmy z Serżem zjeść je już nocą, ale wizja obrażonej o to reszty rodziny nakazała nocny post w karnawale.

Całusy dla Ciebie i Andrzeja,
Aldona