Zbigniew Adrjański

Długo, bardzo długo nie rozmawialiśmy z Panem Zbigniewem Adrjańskim Moim Wielkim Przyjacielem, Pisarzem Zabużańskim. Dzisiaj zapraszam na kolejną długą rozmowę, zresztą bardzo na czasie, którą niedawno odbyliśmy:

Okiem Jadwigi: Zbyszku, czy to przyjemnie być pisarzem zabużańskim?

Zbigniew Adrjański : Nie zabużańskim, ale nadbużańskim. Tak mnie ostatnio nazywają, po moich trzech książkach na temat Polesia i Podlasia oraz po ostatniej wystawie pt. Polesie, którego już nie ma … w Muzeum Niepodległości w Warszawie. Wystawa była zresztą zasługą mego ojca, Stanisława Adrjańskiego, inspektora dróg wodnych na Polesiu, którego zbiory fotograficzne po nim tam przygotowałem. No i różne inne pamiątki.

O.J.  Ale Twój wieczór autorski i komentarze do tej wystawy, a właściwie aż trzy wieczory, był w stylu bardzo wańkowiczowskim.

Z.A.  No widzisz, mam zatem prawo zrobić sobie pieczęć ozdobną, z napisem: Zbigniew Adrjański – „literat nadbużański”? To się nawet rymuje.

O.J.  Masz prawo! Ludzie robią sobie obecnie różne pieczęcie, z tytułami tak zaszczytnymi, że aż dech zapiera, ze zdumienia? A ty chcesz napisać sobie skromnie: „literat nadbużański”? A dlaczego nie pisarz?

Z.A. Pisarz – to brzmi poważnie.

O.J.   Masz z 15 książek w dorobku. Z tysiąc piosenek, w tym wiele z Czesławem Niemenem. Super  przebój „Płonącą stodołę”, wiele widowisk teatralnych i estradowych. Kilkaset artykułów publicystycznych i reportaży.

Z.A.  A co ma Niemen do mego tytułu: „literat nadbużański”?

O.J.  Jak to co? Niemen – to obecnie już klasyk, drugi Stanisław Moniuszko i kompozytor kresowy. A do tego Twój krajan. Tyle, że on z nad Niemna. A Ty z nad Bugu.

Wspomnienia z Polesia Zbigniew Adrjański

Z.A.  To prawda bardzo lubiłem Czesława Niemena. Nawet wtedy, gdy nie miał swoich pomniczków z brązu, ławeczek w parkach i nazw ulic. Wiesz ulica Czesława Niemena jest nawet w Łomiankach, gdzie mieszkam.

O.J.  A był Niemen kiedyś w Łomiankach?

Z.A.  Nie kpij sobie! Był wielokrotnie w moim domu. Napisałem z nim chyba kilkanaście piosenek. A może i więcej? Bo są jakieś trudności z „inwentaryzacją utworów” Czesława . I moich zresztą też.

O.J.  Mówią, że „Płonie stodoła” – to jeden z najtrudniejszych prozodycznie utworów polskiego rocka. Mówią też, że sam Czesław Niemen nie wiedział: o czym ma być ten utwór?

Z.A.  Nie wiedział, bo dał nam prymkę muzyczną z funkcjami (mnie i Zbigniewowi Kaszkurowi, który męczył się wraz ze mną nad rytmiką tego utworu) i wyszła nam właściwie opowieść rockowa  „O chłopskim, czy strażackim weselu?”

O.J.   A może gawęda muzyczna?

Z.A.  Niech będzie „gawęda rockowa”. Ale zaprotestować muszę, że jest to utwór trudny. Czy bardzo trudny, skoro ma go w swoim repertuarze co drugi piosenkarz w Polsce. W tym: Maleńczuk, Radek, „Bułecka”, Łobaszewska, bracia Cugowscy itd.

„O Batiuszce co ptakiem latał”

O.J.  Wróćmy jednak do spraw zabużańskich. Jedni porównują twoją prozę z Bułhakowem (szczególnie: „O Batiuszce, co ptakiem latał). Inni z Wańkowiczem, mając na uwadze przede wszystkim styl: „Tędy i owędy” i twój: „Polesia czar. Wspomnienia i opowieści”.

Z.A.  Lew Kaltenbergh, znakomity pisarz, krytyk literacki i legendarny już gawędziarz radiowy – komplementował mnie, że jest coś w moich opowieściach, ze stylu rosyjskiego pisarza Leskowa – który pisał różne dziwne opowieści. A już całkiem ostatnio doczekałem się specjalnego wydania Miesięcznika Kulturalnego, i tam Ryszard Ulicki porównuje  moje skromne pisanie, do sławnego Kolumbijczyka, Gabriela Garci Marqueza, którego „świat realizmu i fantazji” przypomina mu moja proza.

O.J.   A ty co na to?

Z.A.  Komu nie jest przyjemnie, gdy tak pisze o nim, znakomity poeta i pisarz, Wiceprezes Związku Literatów Polskich i krytyk – który zna się na literaturze. A w dodatku: piosenko pisarz i autor: „Kolorowych jarmarków”. Ale znam proporcję Mościa Pani! „Kudy” mnie do Marqueza czy Wańkowicza.

O.J.   Jak powiedziałeś: „kudy”?

Z .A.  „Kudy”. Albo co? „Kudy” – to rusycyzm. Po polsku jest poprawnie: Gdzie mi tam.

O.J.   A ty przecież rusycyzmów nie używasz, choć nastrój w twoich opowieści jest czasem rosyjski, białoruski czy ukraiński. Ale najczęściej sarmacki.

Z.A.  Bóg zapłać, za dobre słowo. Pisarz „sarmacki” – to brzmi dumnie. Chociaż właściwie sarmatyzm w Polsce nie zawsze brzmi dumnie. A gdzie ty widzisz droga Jadziu mój sarmatyzm?

O.J.   W opowieści „Żarłok” czyli Obywatel z Oszmiany.

Z.A.  Jak ktoś jest żarłok to od razu jest Sarmatą?. Bo jak za króla Sasa: je, pije, popuszcza pasa? Żarłok to opis zwykłego szlachciury, z oszmiańskiego powiatu, który włóczy się nad Bugiem bo ciągnie go na Litwę czy Polesie. A w Drohiczynie, w gospodzie Gees  wyprawia różne brewerie i zapija swoje smutki za Oszmianą.

O.J.   A Pan Kulesza – to jest Sarmata?

Z.A.  Pan Kulesza – jest Sarmatą – całą gębą, choć żyje w czasach Peerelu. Zresztą tzw. Peerel i „socjalizm po polsku”, miał wiele cech sarmackich. „Pan Kulesza” – to opowiadanie niedokończone. Jak wydawca z Marpress pozwoli, chciałbym je uzupełnić, wydać oddzielnie i pokazać Pana Kuleszę, w pełnej sarmackiej krasie.

O.J.  A o czym jest Żołnierz Kościuszki”?

Z.A.  Jak to o czym? Na konferencji naukowej w Nowym Jorku, organizowanej przez Fundację Kościuszkowską , pojawia się – żołnierz Kościuszki. A dokładnie żołnierz z oddziału Berka Joselewicza i zabiera głos. Wymądrza się na różne historyczne tematy i w ogóle budzi powszechne zainteresowanie.

O.J. Czyli jest to duch?

Z.A. Duch żołnierza żydowskiego z oddziału Berka Joselewicza. A czy ja tam nie napisałem, że jest to opowieść z duchem?

O.J. Napisałeś. Ja tylko prowokuję do następnego pytania Zbyszku. Czy ty wierzysz w duchy?  Bo skąd tyle duchów, w Twoich opowieściach?

Polesia Czar -Zbigniew Adrjański

Z.A. Polesie to ziemia duchów. Swoich i obcych. Czy znasz Poleszuka, który w duchy nie wierzy? A cóż dopiero: Zbigniew Adrjański – „literat nadbużański”. Bug to również rzeka „duchów”. Rzeka „magiczna”. „Rzeka Święta”. Nie ma takiej drugiej w Europie i świecie – gdzie tylu ludzi, tylu żołnierzy różnych armii świata potopiło się w jej nurtach. W czasie różnych walk nad Bugiem, forsowania tej rzeki pod gradem kul i wystrzałów z Twierdzy Brzeskiej.

O.J. Mówisz, że Bug – to taki poleski Ganges?

Z.A. Może nie Ganges, bo w Gangesie odbywają się rytualne kąpiele Hindusów. Tam się uroczyście pali zmarłych. A ich prochy sypie się do rzeki. Nad Bugiem wiele tysięcy żołnierzy spoczywa. Wojów ruskich czy wojów Chrobrego na dnie rzeki. A do tego Litwinów, Szwedów, Krzyżaków, Tatarów, Kosaków Francuzów, żołnierzy ruskiego cara, bolszewików i Niemców.

O.J. Nie strasz turystów nadbużańskich.

Z.A. Nie przeszkadza to nikomu, bo wiele osób kąpie się w Bugu, po polskiej i białoruskiej stronie. Ja też się kąpie. Najchętniej w okolicach Drohiczyna lub Wyszkowa, bo rzeka  tam ma prześliczne zakola. A w ogóle jest piękna i czysta, bo już dawno nad Bugiem nie było wojen. I mam nadzieję że nie będzie.

O.J. Zbyszku. A kto Tobie o duchach najwięcej opowiadał?

Z.A. Moja ukochana Babcia Stefania. Moja babcia Stefania miała do duchów (rodzinnych zresztą) stosunek pragmatyczny. Nie bała się duchów. Pan Bóg stworzył duchy, tak samo jak stworzył człowieka. Duch po nim zostaje na tym świecie. Czasem tupie i rozrabia na strychu, bo o nim zapomniano. Babcia w takich wypadku brała talerzy poziomek oraz wnuka ze sobą i razem szliśmy na cmentarz w Brześciu postawić dziadkowi obok kwiatów i znicza talerzyk poziomek.

O.J. I co się działo z tymi poziomkami?

Z.A. Zjadali je na deser Cyganie, którzy mieli swoje groby w pobliżu. Trudno się było nawet na nich gniewać, bo Cyganie przynosili na groby swoich zmarłych „cygańską kiełbasę” którą częstowali przechodniów. A nawet częstowali ich dobrą nalewką. Toteż na cygańskich grobach było bardzo wesoło.

O.J. A co na to twoi rodzice: na takie wychowanie wnuków?

Z.A.  Moi rodzice krzywili się na takie wychowanie całkiem niesłusznie. Ale gdyby dożyli naszych czasów i obecnych programów telewizyjnych – to dopiero mieliby „zgryz” wychowawczy. Polska telewizja pełna jest duchów potworów, wampirów, strzyg, wilkołaków, przybyszów z kosmosu, zielonych ludzików itd. Zagraniczna telewizja również! Zresztą cała ta makabra, z Zachodu do nas przybyła a nie ze Wschodu. A do tego trup ściele  się  gęsto, a krew płynie strumieniami. Co program to duchy. Są programy pełne duchów od rana do wieczora. Opowieści mojej babci – to niewinna literatura mówiona, dla małych dzieci, które w dodatku zawsze miały jakiś morał, na zakończenie.

O.J. Telewizja zatem jest zabobonna?

Z.A. Telewizja jest w wielu przypadkach szkodliwa. Zamiast obchodzić jak to kiedyś bywało melancholijnie „Zaduszki” telewizja każe nam zakładać na głowy drążone dynie, w których wycina się jakieś okropne gęby i oczodoły oraz straszyć tymi czaszkami z dyni sąsiada.

O.J. To jest amerykańskie święto Halloween, które przywędrowało do nas z Ameryki

Program z wystawy; „Polesie jakiego już nie ma”

Z.A. A co to mnie obchodzi. Mamy swoje święto, swoje Zaduszki, swoje Dziady. Tak pięknie – zresztą opisane przez mistrza Adama w dramacie narodowym Dziady, który od lat wystawiany jest na polskiej scenie. Mickiewiczowskie Dziady – to właśnie dziady poleskie, dziady zabużańskie, o których opowiadała  Mickiewiczowi jego poleska niania. I jej właśnie obyczajom i zwyczajom poleskiego ludu – zawdzięczamy, tak wielki i mądry dramat narodowy do którego każde pokolenie  dopisuje swoją własną refleksję. A my, co ? Ganiamy się z ciężkimi dyniami na głowach!?

O.J.  Zbyszku wróćmy jeszcze do tematu twoich książek?

Z.A.  Moje książki najlepiej sprzedają się w Krakowie i okolicy. W 17 księgarniach trafiłem na  „Polesia Czar”. Wspomnienia, gawędy i opowieści. A na Podlasiu,  dla którego przecież specjalnie piszę  – ani w jednej księgarni, którą odwiedziłem – nie natrafiłem na  egzemplarz, choć wielu ludzi z Podlasia mnie o tę książkę pyta. Na Podlasie zatem nie jeżdżę jako autor, bo i po co?  Mówię tu żartobliwie, że jestem Zbigniew Adrjański – „literat nadbużański”, ale nie ma mnie w hurtowniach, księgarniach, bibliotekach. Po co mam jeździć jak spotkanie takie przypomina trochę sytuację z piosenki dziadowskiej. „Stał się cud pewnego razu, oj! Przemówił dziad do obrazu, oj! A obraz do niego ani słowa, oj! Taka była ich rozmowa! Oj, joj, joj, joj!” Pociechę za to mam taką, że w dalekim Melbourne w Australii kilku aktorów wystawiło moje opowieści na scenie i cieszą się one znacznym powodzeniem. A inne jeszcze małżeństwo aktorskie w Kanadzie, gdzie jest przecież duża Polonia oraz emigracja ukraińska, białoruska i ruska wystawiło „Batiuszkę co ptakiem latał” – i było na tym spotkaniu sporo śmiechu i łez.

O.J. To wszystko?

Z.A. A to mało jeszcze? Dodam zatem, że życie „literata nadbużańskiego”, nie jest takie złe jakby się wydawało. Z Brześcia nad Bugiem otrzymałem miłe zaproszenie, na wieczór autorski i wizytę, do której się powoli przygotowuję . Zaprasza mnie Brzeski Kurier i sympatyczny redaktor naczelny tego czasopisma pan Mikołaj Aleksandrow. Ma być prasa brzeska, wielu dziennikarzy i literatów,przedstawicieli Konsulatu Generalnego RP, Polonii oraz mieszkańców Brześcia”

O.J.  Boisz się?

Z.A.  Rozumiem, że to pytanie ze „Strasznego Dworu” , aria Skołuby?

O.J.  Zażyj tabaki…

Z.A.  Boję się wspomnień. Zmiany obrazów i miejsc z mego dzieciństwa. Pójdę pewnie na grób mego dziadka Antoniego, który zmarł w Brześciu nad Bugiem. A właściwie utopił się w Bugu w jakiejś przerębli wracając późno w nocy do domu, po zakończeniu budowy młyna wodnego, w majątku pana Łakowicza. Pewnie uronię łzę na grobie dziadka i powiem: Wybacz dziadku. Nie byłem tu siedemdziesiąt kilka lat…

O.J.  Teraz ja się pewnie rozpłaczę, jak nie zakończymy tej opowieści. Dziękuję za rozmowę Zbyszku. Ze Zbigniewem Adrjańskim, „literatem nadbużańskim rozmawiała”: Jadwiga Ślawska – Szalewicz – autorka blogu: Okiem Jadwigi.

Przedstawiam kolejną rozmowę z panem Zbigniewem Adrjańskim przeprowadzoną tym razem przez panią Weronikę Gołębiowską. Wakacje trwają, niektórzy powiedzieliby jednak, że dobiegają końca, a ja tym razem zaproszę wszystkich  do Brześcia nad Bugiem, tego przedwojennego, w którym  było pięknie, czas jakby stanął w miejscu, że nie wspomnę o atmosferze, posłuchajmy, powspominajmy dajmy się ponieść czarowi Polesia: 

Weronika Gołębiowska: Pierwsza Pańska książka o Polesiu, pt. Wspomnienia z Polesia oraz inne dziwne opowieści, drukowana w odcinkach w miesięczniku „Nie z tej ziemi”, była swego rodzaju pamiętnikiem z Polesia, w którym Pańskie wspomnienia przeplatały się w różnymi opowieściami literackimi.  

Zbigniew Adrjański: Miesięcznik literacki „Nie z tej ziemi” redagował wówczas Adam Hollanek, znakomity pisarz lwowski, z którym się zresztą przyjaźniłem. Redagowałem w tym czasopiśmie kolumnę: „Opowieści nie z tej ziemi”. Wkładałem tam opowieści rodzinne – te, które zapamiętałem oraz te, które – co tu ukrywać – wymyślałem. Adam Hollanek bawił się zresztą moimi opowiastkami, sam był znakomitym twórcą tekstów fantastycznonaukowych, założycielem sławnej już wówczas „Fantastyki”. Inny natomiast lwowski pisarz, Janusz Wasylkowski, mam szczęście do Lwowiaków (uśmiech), zebrał inne moje utwory dotyczące Polesia i złożył z nich książeczkę: O batiuszce, co ptakiem latał, którą wydał w Instytucie Lwowskim w Warszawie.  

W.G.: Nie żal Panu tych rodzinnych opowieści, które nie weszły do zbioru opowiadań o Polesiu? 

Z.A.: Trochę żal, ale moje wspomnienia rodzinne to materiał na wielką sagę rodzinną, obejmującą okres co najmniej kilkudziesięciu ostatnich lat. A do książki O batiuszce… wydawca wybrał sobie tylko kilkanaście moich opowieści. I tyle!  

W.G.: Jakim miastem był przed wojną Brześć nad Bugiem? Jak Pan go wspomina? 

Z.A.: Dla mnie, małego wówczas chłopca, który nie widział przecież wielu innych miast polskich, Brześć był miastem pięknym. Prześlicznie położony, otoczony przez Bug i Muchawiec, schludny i czysty. Brześć palił się w swojej tysiącletniej historii ponad 100 razy. W ogniu płonęło i ginęło całe miasto. Za każdym razem odbudowywano je od nowa. Ostatnio został podpalony umyślnie przez Kozaków w 1918 roku, tuż przed odzyskaniem niepodległości. Po wojnie Brześć miał szerokie ulice, place, park miejski, dzielnice domów zabudowane od nowa. Wojsko, Twierdza w Brześciu, instytucje wojskowe i cywilne, odkąd Brześć nad Bugiem stał się miastem wojewódzkim, miały wielki wpływ na porządek w mieście. Być może określenie „Wenecja Wschodu” to lekka przesada, ale miasto piękniało w oczach. Polacy po 120 latach swego powrotu na tzw. Kresy Wschodnie bardzo zagospodarowali Brześć, zagospodarowali także całe Polesie bez uszczerbku dla przyrody i klimatu tego regionu. Istniał np. bardzo ciekawy, zaakceptowany przez Ligę Narodów w Genewie, plan zagospodarowania Polesia z wykorzystaniem jego naturalnych warunków przyrodniczych. Wszystko to przerwała wojna.

W.G.: A jak wspomina Pan życie artystyczne Polesia?  

Z.A.: Życie artystyczne Brześcia i Polesia to pytanie dla mnie, małego wówczas chłopca, zbyt trudne. Wiem, że w dużym stopniu rozwijał się  np. ruch teatrów amatorskich na Polesiu. Na palcach rąk i nóg nie naliczysz, ilu było sławnych śpiewaków w jednym tylko Brześciu nad Bugiem. Pani Wojtowicz, Pani Andrycz… Ale nie ta Andrycz, słynna do dziś aktorka, ale jej mama, która pięknie śpiewała na różnych wieczorkach towarzyskich. Zdzisław Salamonowicz jako młody aktor pięknie śpiewał w operetkach, które wystawiano w kinoteatrze „Świt”. Moja ciocia, siostra ojca, Władysława Owłoczyńska-Adrjańska była w Brześciu znaną śpiewaczką, chociaż pracowała w Izbie Skarbowej. Michał Sulej, organista w kościele Podwyższenia Pańskiego, prowadził różne zespoły wokalne, a po wojnie był znanym w Warszawie kompozytorem! Przychodził do niego regent chóru cerkiewnego Gradusow, który chciał pograć sobie „kamarinskoje” na organach i grał w rytmie czastuszki np. „Nikołaj dawaj zakurim”, „Nikołaj dawaj zakurim”. „Nikołaj dawaj zakurim”, „Nikołaj dawaj zakurim”. Wtedy w pobliskiej synagodze odzywał się kantor, tenor bohaterski, podobny zresztą do innego kantora z Warszawy, sławnego Mosze Kusewickiego, i śpiewał przepięknie „Wróć do Sorento”. Sam Kusewicki też przyjeżdżał do Brześcia, śpiewał dla Polaków i dla Żydów. Gromadził tłumy na swój przyjazd na dworcu w Brześciu. Jechał dorożką po ulicy Steckiewicza wśród pisków gimnazjalistek z żydowskiego gimnazjum Torbuta. Po przyjeździe do Brześcia Kusewickiego natychmiast pojawiał się Jan Kiepura – sam lub z Martą Egert. Rywalizacja pomiędzy Kusewickim a Kiepurą była „od zawsze”. Kiepura śpiewał z pomostu łączącego dworzec miejski z miastem: „Brunetki, blondynki, ja wszystkie was, dziewczynki, kochać chcę”. Damy w Brześciu farbowały sobie włosy na blond w zakładzie fryzjerskim pani Szmurło na Steckiewicza. Wariował, tradycyjnie już, pomocnik piekarski w zakładzie piekarskim pana Tarło. Ten znał na pamięć repertuar Kiepury i wydzierał się na cały Brześć: „Brunetki, blondynki, …”. Mistrz Kiepura był o te śpiewy trochę zazdrosny. „Czego on tak mordę drze” – mówił niezadowolony. Tym bardziej, że pomocnik piekarski też gromadził tłumy. Na Święto Morza w czerwcu organizowano w Brześciu, na Bugu i Muchawcu, pokazy w rodzaju karnawału weneckiego. Płynęły wieczorem różne pięknie oświetlone statki i stateczki, łodzie, tratwy, pomosty, na których wystawiano różne widowiska. Z Brześcia pochodził także Paweł Prokopieni (właściwie Paweł Prokopiuk), który został później sławnym śpiewakiem i pieśniarzem, jednym z pierwszych wykonawców „Czerwonych maków” w armii gen. Andersa. Na tzw. występy gościnne zjeżdżał często do Brześcia Teatr Wołyński z dyrektorem Aleksandrem Rodziewiczem na czele. Z Warszawy pojawiali się artyści Qui pro Quo i Morskiego Oka, którzy występowali w kinoteatrze „Świt”. Oczywiście, zjeżdżała na występy do Brześcia warszawska „Reduta”. W Brześciu działały także miejscowe teatry, tzw. amatorskie: polski, rosyjski i chyba dwa czy trzy teatry żydowskie. Pamiętam także przyjazdy cyrku Staniewskich oraz występy cyrku „Krona”.  

W.G.: Literatura o Polesiu jest raczej uboga. 

Z.A.: Raczej tak… Wileńszczyzna, Wilno jako miasto, przede wszystkim ma swoją literaturę, legendę, opisy historyczne, wspaniałe postacie filomatów i filaretów na czele zresztą z Poleszukiem, urodzonym w Zaosiu k. Nowogródka, Adamem Mickiewiczem, ma swoje sławne niegdyś Towarzystwo Szubrawców, Uniwersytet Wileński, sławnych Polaków, takich jak Józef Piłsudski. To samo dotyczy Lwowa, jego dziejów, wielkiej literatury i sztuki, a także humoru lwowskiego, który w Polsce słynie dotąd, i piosenek. Na tym tle to Polesie z Brześciem nad Bugiem to ziemia uboga. Melancholijna i smutna, jak opisuje ją Wincenty Pol w „Pieśni o ziemi naszej” lub Józef Ignacy Kraszewski, który z pobliskiej Białej Podlaskiej wybrał się na Polesie jakąś „czuhlajką” i dotarł nawet do Pińska, skąd uciekał potem przed komarami, gdzie pieprz rośnie. Potem jednak napisał rodzaj reportażu „Podróż na Polesie”, która trwała około dwóch tygodni, wyliczył tam dokładnie trudności bytowania w tej krainie. Oskar Kolberg, nasz wspaniały etnograf, który z kosturem w ręku przewędrował jak wiadomo cały kraj i zapisał 25 tomów „Pieśni ludu polskiego”, też właściwie uciekł z Polesia, a jego zbiór pieśni i folkloru z tej krainy jest nader ubogi. To prawda, mieliśmy również innych wspaniałych folklorystów i zbieraczy pieśni, wszyscy oni chętnie odwiedzali Ukrainę, Wołyń, Podole, ale Polesie omijali zazwyczaj szerokim łukiem. Folklorem Polesia zachwycił się później Adam Mickiewicz, który z kultury poleskiej wyrósł. Jego niania była Poleszuczką, prostą zresztą kobietą wiejską, która karmiła przyszłego wieszcza narodu poleskimi bajkami, legendami, wierzeniami i strachami. Dzięki niej w dużym stopniu powstała III część „Dziadów”, nie mówiąc już o „Balladach i romansach”. Ale nie przesadzajmy z tą ubogą kulturą Polesia. A Julian Ursyn Niemcewicz, który mieszkał w odległych o 7 km od Brześcia Skokach. A Maria Konopnicka, która tworzyła na Polesiu? A Eliza Orzeszkowa, Maria Rodziewiczówna (Dewajtis), Krystyna Krahelska, poetka i pieśniarka, która pozowała później Ludwice Nitchowej do rzeźby warszawskiej Syrenki nad Wisłą. Zresztą związki swoje z Polesiem i Pińskiem ma także, zmarły kilka lat temu, Ryszard Kapuściński, znany polski reporter, korespondent wojenny, pisarz. Gdyby żył, miałby już pewnie nagrodę Nobla. Ale o Polesiu napisał mało albo wcale, choć obiecywał. Kapuściński był przez pewien czas moim kolegą akademickim na Uniwersytecie Warszawskim. 

W.G.: Rozmawialiście Panowie wtedy o Polesiu? 

Z.A.: Nie, nigdy! Kapuścińskiego, absolwenta historii, ciągnęło w daleki świat, został korespondentem PAP-u. Mnie zaś ciągnęła wędrówka po polskich wsiach i miasteczkach. Z filologa słowiańskiego zrobiłem się zatem dziennikarzem tygodnika „Nowa Wieś”, reporterem i publicystą na temat wsi polskiej. 

W.G.: Jak wspomina Pan ten okres swojej pracy?  

Z.A.: Okres mojej pracy w „Nowej Wsi” trwał 15 lat i był dla mnie bardzo ważny. Wspominam go z wielkim sentymentem, wspominam moich przyjaciół i kolegów z tej redakcji oraz czytelników czasopisma. Potem był okres współpracy z Polskim Radiem – mam na myśli reportaż wiejski, kontakty z ludźmi, słuchanie polskich losów, kontakt z literaturą ludową, etnografia. To wszystko zaowocowało później w moich pracach. No i jest jeszcze ważny okres mojej współpracy z programem III Polskiego Radia.

W.G.: Ale jednak przez długie lata uchodził Pan za człowieka polskiej estrady i rozrywki, teoretyka i praktyka tego gatunku twórczości. Niewiele wiadomo o Pańskich osiągnięciach w innych dziedzinach kultury. 

Z.A.: No, trzeba by poszperać w różnych dawnych rocznikach prasowych, uzbiera się wtedy dość duży dorobek dziennikarski i literacki z tego okresu. Charakterystyczne, że jako dziennikarz odwiedzałem stale tereny nadbużańskie po tej stronie Bugu oczywiście. Pisałem o białostockich starowierach i tzw. filiponach. Odwiedzałem ich klasztor na Mazurach, interesowałem się historią polskich Tatarów. W Sokółce, Bohonikach byłem z kilkanaście razy, oczywiście interesowały mnie również szlacheckie zaścianki w tych stronach, zapomniane wsie i miasteczka, w których odnajdowałem do swoich reportaży wspaniałych ludzi. Redagowałem nawet dodatek literacki do tygodnika „Nowa Wieś” i specjalne numery tzw. „Jarmarku Sensacji” z dawnym zapomnianym folklorem Podlasia.

W.G.: Czy Pan wierzy w odrębność charakteru kresowego? Inaczej mówiąc, jaki jest Kresowianin?  

Z.A.: Dobre pytanie! Ale raczej należy zapytać, jaki był. Bo prawdziwych kresowiaków (czyli Kresowian!) dziś już nie ma. Może trochę z Kresów jest jeszcze na tzw. Wschodniej Ścianie, na Podlasiu, ale to, co było charakterem Kresowian zanika. Na przykład: wielka gościnność i serdeczność, otwarcie się na innych ludzi, duma z przynależności do wielkiej rodziny kresowej, duma z tego, że było się urzędnikiem państwowym na Kresach, czasem w jakiejś zapadłej dziurze albo też żołnierzem Korpusu Ochrony Pogranicza, albo osadnikiem wojskowym, marynarzem na Prypeci, lekarzem albo nauczycielem wiejskim. To wszystko było służbą dla kraju. Na Kresach wiele osób mieszkało z obowiązku, z poczucia patriotyzmu, bo… Ojczyzna tak chce. Są miejsca przyjemniejsze i ładniejsze na świecie niż to, gdzie mieszkam, ale ojczyzna tak chce…  

W.G.: Nie emigrowano, nie uciekano z Kresów Wschodnich?  

Z.A.: Otóż, proszę sobie wyobrazić, że nie. Nie słyszałem o takich przypadkach. Mój ojciec, Stanisław Adrjański, kiedy został delegowany z Wilna do Brześcia do pracy w Poleskiej Dyrekcji Dróg Wodnych, był człowiekiem najszczęśliwszym na świecie. Miał trudny i ogromny obszar do nadzoru – był inspektorem dróg wodnych na pięć wschodnich województw, które stanowiło ogromne terytorium wielkości Belgii, a może i Belgii z kawałkiem Holandii? Wędrował po tych zapadłych dziurach z ogromną przyjemnością. Gdzieś tam zostało Wilno ze swoimi teatrami i kawiarniami, zabytkami i kulturą, jedno z najpiękniejszych miast w Polsce. A mój ojciec wędrował po różnych Nowogródkach, Nieświeżach, Pińskach i Kobryniach. Opędzał się od komarów i pisał swoją wielka dokumentację Polesia: „Wykaz śródlądowych dróg wschodnich żeglownych i spławnych” (1936). Potem także inne podręczniki dotyczące żeglugi an drogach wodnych, był zresztą Polesiem zafascynowany, podobnie jak i resztą tzw. Kresów Wschodnich.

CDN

Wspomnienia gawędy opowieści

A na dobry początek piosenka Polesia czar w wykonaniu Krzysztofa Cwynara

http://www.youtube.com/watch?v=Pitmt_XrgX0

Otrzymałam ostatnio książeczkę, piękną i miłą memu sercu. Autorem jest Zbigniew Adrjański. Książkę wydał „Marpress” Gdańsk 2013. Pan Zbigniew Adrjański  jest Poleszukiem z dziada, pradziada i o swoim Polesiu pięknie opowiada.  Wydaje mi się zresztą, że cała Rodzina Państwa Adrjańskich posiadła ten dar, przekazany w genach z ojca na syna. Zresztą, co ja będę sama pisała o tej wspaniałej Rodzinie, oddam głos autorowi, który w Prologu opisuje dom rodzinny na Polesiu tymi słowami:

„… Mój dom rodzinny na Polesiu pełen był zawsze niezwykłych opowieści. Celowała w nich moja babcia, Stefania, która zatrudniała się, jako administratorka mająteczków szlacheckich w mohylowskiej guberni i od służby dworskiej słyszała mnóstwo dziwnych, niesamowitych legend, baśni oraz opowieści. Babcia moja, zwykle zapracowana, nie lubiła „strzępić języka po próżnicy”. Zabierała głos rzadko (chyba, ze były to rozmowy z wnukami), ale jak coś już opowiedziała, pamiętaliśmy o tym długo.

Wspaniałe były,na przykład opowieści mojej babci, jak bolszewicy uciekali przed duchem Jerzego Łaszkiewicza, naszego dalekiego kuzyna, którego zastrzelili we dworze w Rohaczewie (Łaszkiewicza- a nie ducha!), i jak później straszył on w swoim domu. Albo jak pani Sołtanowa, przyjaciółka babci, rozmawiała codziennie z duchami swoich synów, którzy zginęli walcząc w korpusie polskim gen. Dowbora Muśnickiego. I jak duchy dzielnych chłopaków „od Dowbora” naprawiały starej matce dach… jesienną nocą, kiedy ten zaciekał od deszczu.

Wspaniały talent gawędziarski odziedziczył po babci mój ojciec, który był inspektorem dróg wodnych na dawnych Kresach Wschodnich, wiele jeździł, podróżował i widział różne dziwne rzeczy. Ojciec mój interesował się „psychotroniką”, która wtedy zresztą nazywała się „jeszcze inaczej”- parapsychologią albo metapsychiką. Pasjonowały go eksperymenty hipnotyczne Ben-Alego, który przyjeżdżał na występy do Wilna, spotkania ze słynnym Ossowieckim, który z marszałkiem Piłsudskim kontaktował się telepatycznie i odczytywał na odległość figury talii pasjansa Marszałka.

I jeszcze Polesia czar w wykonaniu Chóru Dana

http://www.youtube.com/watch?v=icHXWGKi1R4

Prawdę jednak mówiąc, mój papa był trochę jednak przechera i kpiarz. Zaczynał wiele z tych tematów, modnych wówczas wśród naszych znajomych i kresowych bywalców saloniku mojej mamy, aby zaciekawić i za chwilę ten temat porzucić na rzecz całkiem przyziemnych relacji znad Bugu, Prypeci i Niemna- skąd właśnie wrócił z ostatniej inspekcji.

    – Pan Stanisław! Aaa… pan Stanisław – wołał tubalnym głosem doktor Chołodkowski, znany w Brześciu rentgenolog i mąż naszej kuzynki Wikci. Nie uciekaj od tematu!- Mów, znaczy się konkretnie:, kto strzelał z tej harmaty na bolszewickiej granicy? Duch czy twój Bieliński?

      W sukurs mojemu tacie przychodził kapitan Wasilewski, artylerzysta z Twierdzy Brzeskiej i jej późniejszy obrońca, zamordowany jeszcze później przez sowietów w Katyniu. – Każda broń, szczególnie wojskowa, ma prawo wystrzelić, nawet nieproszona, raz na pewien czas – stwierdzał autorytatywnie Wasilewski.

     – „Nu dobrze”- upierał się doktor Chołodkowski, ale pan Stanisław twierdzi, ze to duch.

     – Duchy zostawmy Bogu, podziwiając raczej sztukę narracji naszego gospodarza – łagodził ostatecznie tę dyskusję ksiądz proboszcz Łukaszewicz, który chętnie uczestniczył w towarzyskich spotkaniach. A ponadto miał duże poczucie humoru. Opowieści mojego ojca nie kończyły się na duchach. Ojciec mój był na Polesiu człowiekiem bardzo znanym i szanowanym. Był wybitnym specjalistą w zakresie dróg wodnych. Studiował zresztą na wydziale dróg wodnych w słynnej wojskowo-inżynieryjnej szkole w Petersburgu. Po ucieczce z bolszewickiej Rosji pracował w wileńskiej Dyrekcji Dróg Wodnych. A następnie w Dyrekcji Dróg Wodnych w Brześciu nad Bugiem, która obejmowała ogromny teren pięciu wschodnich województw. Łatwo zresztą powiedzieć: Polesie. Dawne Polesie to ogromna przestrzeń po obu stronach Prypeci, aż po ujście Dniepru i dalej. Geografowie obliczają to terytorium dość nieprecyzyjnie na około osiemdziesiąt tysięcy kilometrów kwadratowych. Po wojnie polsko-bolszewickiej (1920) DO Polski weszła tylko połowa tego terytorium, z plątaniną rzek, rzeczułek, jezior, rozlewisk wodnych i bagiennych terenów, które pracowicie opisywał i szkicował na swoich mapach Polesia – mój ojciec.

     Na Polesiu ojciec mój znał każdy port, przystań, śluzę, strażnicę wodną, barkę i statek. Przewędrował w swoich podróżach inspekcyjnych tysiące kilometrów rzek, jezior i rzeczułek. Znał okoliczne ziemiaństwo, szlachtę, urzędników państwowych, właścicieli statków, nadzorców wodnych…

     Są też, w tym skromnym wyborze rodzinnych tekstów – moje własne opowieści, które powstały z biegiem lat. No, cóż? Czym skorupka za młodu nasiąknie…

I jeszcze jedno wykonanie Polesia czar śpiewa pani Szaniewska

http://www.youtube.com/watch?v=aqlituAe59E

Postscriptum

     Wszystkie ilustracje, jakie zamieściłem w tej książce pochodzą z rysunków, obrazów, fotografii po moim ojcu – Stanisławie Adrjańskim oraz z przewodnika turystycznego po Polesiu dr Michała Marczaka – wydanego w Brześciu nad Bugiem (1935).

     Nazwisko moje w tej książce pisane jest według starej pisowni (sprzed tzw. reformy braci Jędrzejowiczów z roku 1936)- Adrjanski. Ale w starych dokumentach, dziadek Antoni i babcia Stefania, pisali się, jako Andryjanscy albo Andryańscy – herbu Rubiesz.

     Wzmiankę o Cudotwórcy z Pińska zamieszcza również Józef Ignacy Kraszewski we Wspomnieniach Polesia, Wołynia i Litwy. Opowieść o Batiuszce, który latał ptakiem opublikował autor w „Miesięczniku Literackim” (1976) oraz w czasopiśmie „Kamena” (1986).

     Inne moje „dziwne opowieści drukowałem w czasopiśmie: „Nie z Tej Ziemi” oraz kilku innych tygodnikach. Nie wiem zresztą, dlaczego, te opowieści określono, jako „dziwne”. Może, dlatego, że są głównie o duchach, dziwach i zjawach. Ale przecież jest to również moje osobiste wspomnienie o polesiu i Kresach Wschodnich, na których się urodziłem i gdzie upłynęły piękne, choć czasem bardzo trudne lata mojego dzieciństwa.

   A ponadto Polesie w literaturze polskiej – to od dawien dawna „kraina duchów’… 

I na zakończenie kapela Staśka Wielanka i Polesia czar

http://www.youtube.com/watch?v=ZXNdtEAGcT8

Tyle autor o swojej książce „Polesia czar”. A ja zachęcając serdecznie do lektury przypominam, że na łamach mojego bloga publikowałam różne opowiadania pana Zbigniewa Adrjańskiego w  dniach:

Zbigniew Adrjański 18.01.2010

„O batiuszce co ptakiem latał”   25.01.2010; ,27.01.2010,;  28.01.2010, ; 30.01.2010, ;   1 i 2.02.2010, 

Jarmark Sensacji : 20.04.2010; , 21.04.2010;

Pochody donikąd 30.04.2010,            Wczasy 11.08.2010,     

 Warszawskie dzieci pójdziemy w bój (Złota Księga pieśni polskich) 31.07.2010; 

Pochody donikąd 19.11.2011;  1.05.2012 i  28.06.2012;   6.062011

Giełdy Piosenki  28.01.2011;   31.01.2011;  8.07.2012,  2.07.2012 (Giełdy piosenki w Largactilu)